گذشته و حال گلیم سیرجان

سیرجان شهری در دل کویر است که بر سر شاهراه اقتصادی و ترانزیتی قرار گرفته و دارای جاذبه‌های قدیمی، باستانی و گردشگری زیادی است.

این دیار، شهری ادیب پرور است که در ادوار تاریخ همواره جزو شهر‌های مهم ایران به شمار می‌رفته و در حال حاضر به یک قطب صنعتی، اقتصادی و گردشگری تبدیل شده است.

سیرجان

از جمله شهر‌هایی در استان کرمان است که جاذبه‌های زیادی دارد و سالانه گردشگران زیادی را جذب می‌کند.

این منطقه یکی از غنی‌ترین مناطق، به ‌لحاظ تعدد قوم ـ ترک، کُرد، لُر، عرب، فارس و … ـ بوده است که در دوره‌های متوالی، به‌دلایل مختلفی، به این منطقه کوچ کرده یا کوچ داده شده‌اند.

تعدد قوم، یکی از ویژگی‌های بالقوه این منطقه است؛ به این دلیل که هر ایل و طایفه، آداب، رسوم و فرهنگ خاصی دارند که با دیگری فرق دارد؛ پس هرکدام دستبافته‌اش برگرفته از همین آداب، رسوم، فرهنگ و نگرش است؛

چنان‌که می‌توان گفت تاکنون دستبافته‌های مذکور، آن‌چنان که شایسته و سزاوارش بوده، معرفی نشده‌اند و پژوهش خاصی درباره ویژگی ـ نام و فلسفه طرح و نقش، سیر تغییر و باور مردم و مهم‌ترین آن، یعنی هویّت ایلات بافنده ـ و تنوع‌شان صورت نگرفته است.

اگر بخواهیم به طور کامل با دنیای گلیم ها آشنا شویم در ابتدا باید آن را دقیق تعریف کنیم، گلیم محصولی است از درگیری تار و پود نخی و پشمییا تمام پشم که در انواع مختلف گلیم فرش، زیزپاو دستبافته، کیسه ای، توبره، خورجین، سفره، نمکدان، کاله، کشکدا، قاشقدان، گهواره بچه (اصطلاحا ننو) پوشش و تزئین (جل) حیوان باربر (اسب، قاطر، شتر) توشه دان و… تهیه و برای مصارف داخلی و صادرات مورد استفاده قرار می‌گیرد

نقش‌های متنوع و هنرمندانه گلیم شیرکی پیچ سیرجان آن را به یک اثر منحصر به فرد جهانی تبدیل کرده با حضور در روستای دارستان، خاستگاه گلیم شیرکی پیچ سیرجان چشمان خود را با این اثر هنرییکتا نوازش دهید

آنچه مُسلّم است این‌که گلیم‌بافی و قالی‌بافی از گذشته در سیرجان وجود داشته و با ورود اقوام مهاجر ـ ایلات و طوایف مستقل از جمله افشار، بُچاقچی، قرائی، لُری، خراسانی، شول و … ـ به این منطقه، تنوع و گسترش بیشتری یافته است.

شهرستان سیرجان، هم در داخل و هم در خارج از کشور، شهرت و جایگاه خاصی در تولید و تجارت دستبافته عشایری و روستایی ـ بخصوص در دهه‌های اخیر در گلیم (گلیم شیریکی و گلیم‌فرش) ـ به‌دست آورده است و این اعتبار ریشه در پتانسیل‌های خاص جغرافیای، اقتصادی، تاریخی و فرهنگی این منطقه دارد؛ همین عامل باعث شده سیرجان در بین شهرهای استان کرمان معروف‌تر و درنهایت جهانی شود.

اکنون تولید و فروش گلیم در منطقه سیرجان و حومه آن جلوتر از دیگر محصولات صنایع‌دستی ازجمله قالی‌بافی، پته‌‌دوزی، ترمه‌بافی، مسگری و … است و در صدر کالاهای صادراتی استان کرمان و شهرستان سیرجان می­باشد؛ به‌نوعی، گلیم سیرجان در صدر کالاهای تولیدی و صادراتی صنایع‌دستی کشور قرار دارد و بیش از ۱۷ هزار بافنده گلیم در سیرجان در حال فعالیت هستند و سالانه ۵۰ هزار متر مربع گلیم به ارزش ۵۰ میلیارد تومان تولید می‌شود.

گلیم و دیگر دستبافته‌های افشاری و غیرافشاری منطقه سیرجان در دنیا اعتبار و شهرت خاصی دارد. به‌مرور که عشایر در سیرجان و حومه آن تخت قاپو شدند، بالطبع دامداری کمرنگ شد و اغلب زنان عشایر، به هنر گلیم‌بافی اشتغال پیدا کردند.بیشتر زنان این شهر به حرفه بافندگی و برخی از مردان آن نیز به دادوستد یا دیگر حرف وابسته به هنر بافندگی، ازجمله رنگرزی، دادوستد پشم و کُرک و …، سرگرم هستند.

جالب است بدانید سیرجان در صنایع دستی دیگر نیز پیشگام بوده و در حال حاضر رشته‌های پته دوزی، چرم، منبت چوب، لباس‌های محلی، سفالگری، عروسک بافی، سنگ‌های قیمتی و نیمه قیمتی و… به همت هنرمندان از فراموشی در امان نگاه داشته شده اند و هر کدام از این رشته‌ها دارای نشان ملی هستند

اصطلاح شیریکی پیچ

شیریکی‌پیچ از ترکیب دو کلمه شیریکی/ شیریک و پیچ تشکیل شده که بر اساس تحقیق میدانی، هر بخش دربرگیرنده استدلالی جداگانه است.

نام پیچ از بافت پیچ‌گونه این گلیم آمده و عنوانی است که از گذشته به این تکنیک داده شده و تا به امروز نیز گاهی پسوند پیچیا پیچ‌باف در دستبافته‌ای چون گلیم‌پیچ، کشک‌دان‌پیچ، قاشق‌دان‌پیچ و …

در گویش عشایر این مناطق به‌کار رفته و لفظ شیریکی نیز از مفهوم شَریک (کلمه ترکی که افشارها به شَریک، شیریک می‌گویند) و از شریکی/ مشترک‌ کار کردن دو یا چند بافنده در بافت یک گلیم ـ در چند دهه اخیر، بعد از تجاری شدن گلیم (این نوع دستبافته در گذشته فقط برای مصرف خانگی، ایلی و منطقه‌ای استفاده شده) و تغییر اندازه و رواج دستمزدی باف، دو یا سه نفر بافنده  مستقل، برای بافتن یک گلیم، به‌طور شریکی،  بافت آن را برعهده داشته‌اند ـ گرفته شده است.

شهرِ جهانی سیرجان

شهرستان سیرجان در سال ۱۳۹۶ (۲۰۱۷ میلادی) به‌عنوان شهر جهانی صنایع‌دستی در رشته گلیم از سوی شورای جهانی صنایع‌دستی ثبت شده است. 

(WCC) فراوانــی مواد اولیه بومی و محلّی و تنوع ایلات و اقوام مختلف در حــوزه فرهنگــی جنــوب شــرق ایــران بخصوص اســتان کرمـان و شهرِ جهانی سیرجان را می‌تـوان به‌عنوان یکـی از دلایـل شـکل‌گیری و گسـترش هنر بافندگی در ایــن حــوزه در نظــر گرفــت کــه باعــث خلــق آثــار منحصر به‌ فردی از پشم و کُرک طبیعی شده است

با ثبت جهانی گلیم سیرجان در سال ۱۳۹۶ (۲۰۱۷ میلادی) از سوی شورای جهانی صنایع‌دستی (World Crafts Council به اختصار WCCمعروفیت دستبافته، ‌به ویژه نمونه‌هـای بافته شده در منطقه سیرجان، غنـای فرهنگـی و هنری ایـن خطه را دقیق‌تــر در سطح ملّی و بین‌المللی نشــان می‌دهد که انتخاب مادر صنایع‌دستی آسیا و اقیانوسیه از سوی این شورا (در رشته گلیم‌بافی) مرحوم ماه نساء شهسواری پور با سابقه ۱۰۳ سال گلیم‌بافی از استان کرمان و منطقه سیرجان است که یکی از افتخارات و سرمایه های ملی کشور عزیزمان ایران محسوب می شود.